Anasayfa > ihracat pazar araştırması > madencilik 

Madencilik Sektörü Dış Ticareti

Türkiye madencilik sektörü, 2002 ve 2008 yılları arasında 4 milyar TL’den 15,1 milyar

TL’ye yükselen cirosu, 1.388 adet den 2.422 adede yükselen girişim sayısı, 2010 yılı itibarı

ile 114.000 bin kişilik istihdam kapasitesi  ve toplam 30.795 adet  ruhsat ile ülkemizin

sanayi üretiminde önemli sektörlerinden biri konumuna gelmiştir. Madencilik sektörü gayri

safi yurt içi hasıla miktarı 2000 yılında 1,6 milyar TL iken bu rakam 2010 yılında 15,7

milyar TL’ye ulaşmış, sektörün aynı dönemdeki toplam gayri safi yurt içi hasıla içindeki

payı ise %1’den %1,4’e çıkmıştır.

Dünyada 132 ülke arasında toplam maden üretim değeri itibarıyla 28‘inci sırada yer alan

ülkemiz, maden çeşitliliği açısından ise 10‘uncu sırada bulunmaktadır. Başta endüstriyel

ham maddeler olmak üzere, bazı metalik madenler, linyit ve jeotermal kaynaklar gibi enerji

ham maddeleri açısından ülkemiz zengindir. Ancak birkaç maden dışında dünya

ölçeğindeki rezervlerimiz kısıtlıdır. Dünyada üretimi ve ticareti yapılan 90 çeşit maden ve

mineralden sadece 13‘ünün ekonomik ölçekteki varlığı henüz saptanamamıştır. Ülkemiz

50 çeşit madende kısmen yeterli kaynaklara sahipken, 27 maden ve mineralin günümüzde

bilinen rezervleri ve kaliteleri ekonomik madencilik için yetersizdir. Ülkemizin, maden

kaynakları ve çeşitliliği bakımından kendi kendine kısmen yeterli olan ülkeler arasında yer

aldığı söylenebilir. Dünya endüstriyel ham madde rezervlerinin % 2,5‘i; kömür rezervlerinin

% 1‘i; jeotermal potansiyelinin % 0,8‘i, mermer rezervlerinin %33’ü ve metalik maden

rezervlerinin % 0,4‘ü ülkemizde bulunmaktadır. Ülkemizin zengin olduğu madenler

arasında ilk sırayı dünya rezervlerinin % 72‘sini oluşturan bor mineralleri almaktadır.

Maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol oynayan

ülkelerin başında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir.

Dünya madencilik sektöründe yer alan ilk 40 şirket toplam gelirlerinin bir önceki yıla göre

%34 artarak 2010 yılında 435 milyar ABD dolarına ulaşması  , yaşanan ekonomik

durgunluğa rağmen küresel anlamda sektörde yaşanan gelişmenin anlaşılmasında önemli

bir göstergedir.

Mermer ve doğal taş, Türkiye toplam madencilik ihracatının yaklaşık % 50’sini oluşturarak

en büyük paya sahip olmaktadır. 2010 yılında Türkiye’nin madencilik sektör ihracatı

mermer ve doğaltaş hariç olmak üzere, 2,008 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2011 yılında

ise bu rakam, küresel ekonomik kriz ve imalat sanayisindeki yavaşlamadan dolayı ancak

2,095 milyar ABD dolarına ulaşabilmiştir. Bakır ve krom ihracatının önemli bir kısmını

oluşturmakta, bu madenleri feldspat ve bor izlemektedir. Çin, Türkiye madencilik

ürünlerinin en önemli ithalatçısıdır: 2011 yılında madencilik sektörü toplam ihracatının

%40’ı Çin’e yapılmıştır. Çin’i, %4,6 ile İtalya ve %4,5 ile Belçika izlemektedir. Sektörün

toplam ihracatımızdaki oranı 2010 da %1,76 iken 2011 de bu oran %1,55 olarak

gerçekleşmiştir.

Sektörün ihracat rakamları toplam ihracat içersinde görece düşük bir orana sahip olsa da

ülke içersinde yarattığı yoğun istihdam ve diğer sektörler ile yakın üretim ilişkisi nedeni ile

madencilik sektörü ülkemizin önemli sektörlerinden biri olma özelliğini korumaktadır. Bu

çalışmaya konu doğal taş dışı madencilik sektörüne ilişkin ürünler ek 4.1’de verilmiştir.

SEKTÖRÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Dünya Madencilik Sektörü

Küresel ekonomide; madencilik sektörü diğer birçok endüstrinin ilk tedarikçisi olması ve

başka sektörler için ise pazar olması nedeni ile önemini korumaktadır. Bununla beraber

çeşitli borsalarda ürünlerinin ticaretinin yapılması da küresel anlamda yatırımcılar için

sektörü çekici hale getirmektedir. Madencilik sektörünün ilk yatırım maliyetinin yüksek

olması ve ulusal anlamdaki yasal düzenlemeler, sektörün daha çok büyük ölçekli şirketler

tarafından domine edilmesine neden olmaktadır. 2010 yılı sonu ile toplam yıllık ciroları 435

milyar ABD dolarına ulaşan en büyük 40 şirketten piyasa değeri açısından bakıldığında

küresel ölçekte en büyük on şirket aşağıdaki şekilde verilmiştir. 

Şekil 1 – İlk 10 şirket (Kaynak: Capital, IQ)

Bu şirketlerden ilk üçü olan Rio Tinto, BHP Billition ve Vale’nin 2010 yılı toplam cirosu ilk

40 şirketin toplam cirosunun %36’nı oluşturmaktadır. Bu oran madencilik sektöründe

sermaye gücünün karlılık ve yatırım açısından önemini ortaya koymaktadır. 2010 yılı itibarı

ile Dünya ölçeğinde en büyük 40 şirket Ek 4.2’de verilmiştir. İlk 40 şirket içersinde dokuz

tanesi Kanada, yedi tanesi İngiltere, beş tanesi ABD, dört tanesi ise Hong Kong

merkezlidir. 

Dünya Madencilik Sektörü Üretim Rakamları

Ülkemiz madenciliğinde ihracata konu başlıca ürünlerin dünya üretim miktarlarına

bakıldığında, bor, feldspat ve manyezit üretiminde Türkiye’nin ilk üç üretici ülkeden biri

olduğu görülmektedir. 

Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol

oynayan ülkelerin başında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya

gelmektedir. 

Dünya Madencilik Sektörü İhracat Rakamları 

2009 yılı toplam Dünya ihracat rakamlarına bölgesel ölçekte bakıldığında, küresel düzeyde

yaşanan ekonomik durgunluk nedeni ile bir önceki yıla oranla %36 düşüş kaydedildiği

görülmektedir. 2009 yılında %36 düşüş yaşayan dünya toplam ihracatı, 2010 yılında bu

kaybı telafi ederek %34 artış ile yılı kapatmıştır. 

2010 yılı Dünya ülkelerinden yapılan toplam yakıtlar ve madencilik ürünleri ihracatının

%21’i Avrupa’dan, %20’si Orta Doğu’dan,%18’i Asya’dan,%12’si BDT ülkelerinden , %11’i

Afrika’dan, %10’u K.Amerika’dan gerçekleştirilmiştir.  

Rapora konu ürünlerin 2010 yılı Dünya geneli ihracat miktarı bir önceki yıla oranla yaklaşık

%50 oranında artış göstermiş olup bu miktarın %53,5’ni metal cevherleri, cüruf ve kül, %

32,5’ni mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar, %7,6’sını demir ve çelik,

%5,6’sını tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçılar ve çimento, %0,8’sini ise çeşitli eşya başlığı

altında yer alan ürünler oluşturmaktadır. 

TÜRKİYE MADENCİLİK SEKTÖRÜ

Genel Görünüm 

Ülkemizin karmaşık jeolojik ve tektonik yapısı çok çeşitli maden yataklarının bulunmasına

olanak sağlamıştır. Günümüzde dünyada yaklaşık 90 çeşit madenin üretimi

yapılmaktayken ülkemizde 60 civarında maden türünde üretim yapılmaktadır.

Başta endüstriyel ham maddeler olmak üzere, bazı metalik madenler, linyit ve jeotermal

kaynaklar gibi enerji ham maddeleri açısından ülkemiz zengindir. Ancak birkaç maden

dışında dünya ölçeğindeki rezervlerimiz kısıtlıdır. Dünyada üretimi ve ticareti yapılan 90

çeşit maden ve mineralden sadece 13‘ünün ekonomik ölçekteki varlığı henüz

saptanamamıştır. Ülkemiz 50 çeşit madende kısmen yeterli kaynaklara sahipken, 27

maden ve mineralin günümüzde bilinen rezervleri ve kaliteleri ekonomik madencilik için

yetersizdir. Ülkemizin, maden kaynakları ve çeşitliliği bakımından kendi kendine kısmen

yeterli olan ülkeler arasında yer aldığı söylenebilir.

 

Ülkemizin zengin olduğu madenler arasında ilk sırayı dünya rezervlerinin % 72‘sini

oluşturan bor mineralleri almaktadır. Bor dışında trona (doğal soda), kaya tuzu, sodyum

sülfat, perlit, ponza, feldspat, bentonit, barit, manyezit, alçı taşı, stronsiyum tuzları, zeolit,

sepiyolit, mermer ve doğal taşlar, kuvars, kuvarsit, zımpara taşı gibi endüstriyel ham

maddeler ile boksit ve krom gibi metalik madenler ve linyit gibi enerji ham maddeleri

ülkemizin zengin kaynaklara sahip olduğu başlıca madenlerdir. 

Sektöre ilişkin düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin yıllar itibarı ile dağılımına

baktığımızda 2010 yılında gerek adet gerek ise sabit yatırım olarak önemli bir artışın

yaşandığı ancak bu artışın 2011 yılında devam etmediği görülmektedir. Yatırım teşvik

belgeleri ile sağlanan istihdam açısından da madencilik sektörü diğer sektörlerin gerisinde

yer almıştır. 

Madencilik Sektörü İhracat ve İthalatı 

2011 yılı rakamları ile ülkemizde üretilip ihraç edilen madencilik ürünlerine (Ek-4.1) ikili

GTİP bazında baktığımızda toplam ihracatın %59,9’nın metal cevherleri, cüruf ve kül,

%33,4’nün tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçılar ve çimento, demir cevheri, %6,3’nin demir

ve çelik geri kalan %0,4’nin ise mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar

ile çeşitli eşyadan oluştuğu görülmektedir. 

Mermer ve doğaltaş hariç madencilik sektör ihracatına konu başlıca ürünler ise krom,

bakır, bor, çinko, feldspat, manyezit, kurşun ve demir cevheri olup, sektör ihracatının

toplam ihracatımız içindeki oranı 2010 yılında %1,76 iken 2011 yılında bu oran %1,56

olarak gerçekleşmiştir. 

© Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2012

Tablo 7.Sektör İhracatının Genel İhracata Oranı (Değer: Milyar ABD $)

2011 yılı rakamları ile ülkemize ithal edilen madencilik ürünlerine ikili GTİP bazında

baktığımızda ise toplam ithalatın %63,3’nin mineral yakıtlar, mineral yağlar ve

müstahsalları, mumlar, %19,5’nin metal cevherleri, cüruf ve kül, %10,6’nin demir ve çelik,

%6,3’nin tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçılar ve çimento geri kalan %0,1’inin ise çeşitli

eşyadan oluştuğu görülmektedir. 

Madencilik sektör ithalatına konu başlıca ürünler taşkömürü, demir cevheri, ferro alyajlar,

alüminyum, kil ve manyezit olup, sektör ithalatının toplam ithalatımız içindeki oranı 2010

yılında %2,81 iken 2011 yılında bu oran %2,69 olarak gerçekleşmiştir. 

Sektör tarafından gerçekleştirilen ihracatın ülkelere göre dağılımı incelendiğinde, en fazla

ihracat yapılan ilk on ülkenin toplam ihracatın yaklaşık %70’ni oluşturduğu görülmektedir.

Bununla beraber, Çin’e yapılan ihracat toplam ihracatın %40’nı oluştururken ikinci sırada

yer alan İtalya’nın toplam ihracat içersindeki payı ise sadece %4,5 civarında kalmaktadır.

Bu rakamlar madencilik sektöründe, Çin’in pazar olarak etkin durumunu açıkça ortaya

koymaktadır. 

Çin’e ihracatın %45’ni Krom, %23’nü Bakır, %11’ni Tabii Boratlar, %9’nu Kurşun, %5’ni

Çinko,%3’nü Her Nevi Kükürt, %2’ni Demir, %1’ni Manganez ve %1’ni diğerleri

oluşturmaktadır.

“25.Tuz, Kükürt, Toprak ve Taşlar, Alçılar ve Çimento” İhracatı

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen toplam ihracat, bir önceki yıla oran ile

%19’luk artış ile 700.254.905 ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İhracat miktarı en fazla

olan ilk beş ürünün ihracat miktarı, bu GTİP altında gerçekleştirilen toplam ihracatın %77’ni

oluşturmaktadır. 

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen ihracatın ülkelere göre dağılımında ilk on

ülke ihracat miktarı, toplam ihracatın %60’nı oluşturmaktadır. Bu ülkelere gerçekleştirilen

ihracat miktarında bir önceki yıla oranla %21 artış gerçekleşmiştir. Bu GTİP altında yer

alan ürünlerin ihraç edildiği başlıca ülkeler Çin, İtalya, Avusturya, İspanya, Rusya

Federasyonu, ABD, Almanya, Ukrayna, Hollanda ve Tayvan olarak sıralanmaktadır. 2011

yılı içersinde Serbest Bölgelere yapılan ihracat miktarı ise bu GTİP altında yapılan toplam

ihracatın %3 civarında gerçekleşmiştir. 

3.3 “26.Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül” İhracatı

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen toplam ihracat, bir önceki yıla oran ile

%3,2’lik bir düşüş ile 1.254.731.137 ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İhracat miktarı en

fazla olan ilk beş ürünün ihracat miktarı, bu GTİP altında gerçekleştirilen toplam ihracatın

%92’ni oluşturmaktadır.

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen ihracatın ülkelere göre dağılımında ilk on

ülke ihracat miktarı, toplam ihracatın %93’nü oluşturmaktadır. Bu ülkelere gerçekleştirilen

ihracat miktarında bir önceki yıla oranla %5,7 düşüş yaşanmıştır. Toplam ihracatın

yaklaşık %59’u Çin’e gerçekleştirilirken ikinci sıradaki Belçika ise toplam ihracatın ancak

%5’ni oluşturmaktadır. 

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen ihracatın ülkelere göre dağılımında ilk on

ülke ihracat miktarı, toplam ihracatın %90’nı oluşturmaktadır. Bu GTİP altında yer alan

ürünlerin ihraç edildiği başlıca ülkeler Yunanistan, Fas, Irak, K.K.T.C, Suriye, Gürcistan,

Türkmenistan, Azerbaycan, Bulgaristan ve Almanya olarak sıralanmaktadır.

2010 rakamları ile bu GTİP altındaki ürünlerin Dünya ticareti incelendiğinde, en büyük ilk

üç ihracatçı ülkenin Avustralya, Endonezya ve ABD olduğu, ilk on ihracatçı ülkenin Dünya

ihracatının yaklaşık %85’ni gerçekleştirdiği görülmektedir. 

3.5 “72.Demir ve Çelik” İhracatı 

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen toplam ihracat, bir önceki yıla oran ile

%13’lük bir artış ile 131.409.943 ABD doları olarak gerçekleşmiştir.

İlgili GTİP altında 2011 yılında gerçekleştirilen ihracatın ülkelere göre dağılımında ilk on

ülke ihracat miktarı, toplam ihracatın %74’nü oluşturmaktadır. Bu GTİP altında yer alan

ürünlerin ihraç edildiği başlıca ülkeler ABD, Hollanda, Belçika, İtalya, Tayland, Slovenya,

Japonya, Kanada, Tayvan ve İspanya olarak sıralanmaktadır.

Etiketler : maden üretimi , dünya maden ithalat ihracatı , Türkiye madencilik ithalat ihracatı