Makarna İhracatı, Makarna İhrac Pazarları, Türkiye'nin Makarna İhrac Ettiği Ülkeler 

SITC NO     : 048.3 makarna

ARMONİZE NO : 

1902(190211: yumurta içeren pişirilmemiş makarna)

190219: yumurta içermeyen pişirilmemiş makarna 

190220: dondurulmuş makarna

190230: diğer makarnalar 

190240: kuskus

 Makarna, sert durum buğdayından elde edilen irmiğin su ve bazı zenginleştirici maddeler

ile karıştırılması, biçim verilmesi ve kurutulması suretiyle elde edilen oldukça besleyici ve

uluslararası ticarette de rağbet gören bir gıda maddesidir.

Günümüzde makarna, besleyici, lezzetli, ucuz, hazırlanması kolay, raf ömrünün uzun

olması gibi pek çok özelliğe sahip olması nedeniyle unlu mamuller içerisinde ekmekten

sonra en çok tüketilen gıda maddesi haline gelmiştir.

Makarnanın tarihçesi incelendiği zaman iki farklı yaklaşım göze çarpmaktadır. Bunlardan

ilki, makarnanın ilk kez M.Ö. 1700–1100 yılları arasında Çinliler tarafından yapıldığı ve

1292 yılında ünlü gezgin Marco POLO tarafından keşfedilerek günümüzde makarnanın

anavatanı olarak kabul edilen İtalya’ya getirildiğidir. Diğer görüş ise, İtalyanların makarnayı

Araplardan aldığı yönündedir. Ortadoğu ile ticaret yapan İtalyanların, o zamanlar “el-rişta”

günümüz mutfağında ise “erişte” olarak adlandırılan yiyeceği kendi ülkelerine

götürdüğüdür.

Dünya ticaretinde önemli bir yer tutmakta olana makarna, spagetti ve benzeri ürünler

Uluslar arası Ticaret sınıflandırmasında (SITC) 048.3, Armonize Sistem Nomenklatürü’ne

göre hazırlanan İstatistik Pozisyonlarına bölünmüş Gümrük Tarife Cetvelinde ise 19.02

pozisyon numarası ile makarnalar(Makarnalar (pişirilmiş veya et ile veya diğer maddelerle

doldurulmuş veya başka şekilde hazırlanmış olsun olmasın) (spagetti, macaroni, şehriye,

lazanya, gnocchi, ravioli, canelloni gibi); Pişirilmemiş makarna (doldurulmamış veya başka

şekilde hazırlanmamış) şeklinde tanımlanmıştır.

TÜRKİYE’NİN ÜRETİMİ

Türk gıda sanayinin öncü sektörlerinden biri olan makarna sanayinin temelleri ülkemizde

Cumhuriyetin ilk döneminde atılmıştır. Ülkemizde makarna daha önce erişte adı altında

tamamı evlerde yapılan ve tüketilen bir ürün iken, 1922 yılında İzmir – Bayraklı’da kurulan

ilk makarna fabrikasının faaliyete geçmesiyle bu ürünün ülkemizdeki sanayi tipi üretimine

geçilmiştir. Bu tarihten, 1950’lere kadar küçük işletmelerde ve düşük kapasitelerde yapılan

üretim, yerini 1960’larda yüksek kapasiteli, büyük işletmelere devretmiş ve toplam kurulu

üretim kapasitesi 1960 - 1970 yılları arasındaki on yıllık süreçte yaklaşık 3 kat artmıştır.

1970’li yıllarda modern teknoloji ile donatılmış büyük tesislerin birbiri ardına açılmasıyla

sektördeki ivme artmış ve 1980 yılı itibariyle yeni açılan fabrikaların yanısıra, mevcut

fabrikaların da kurulu kapasitelerini artırmaları sonucu toplam 6 fabrikada 250 bin ton’luk

bir üretim kapasitesine ve 110 bin ton/ yıllık bir üretim hacmine ulaşılmıştır.

1990’lı yılların başlarından itibaren ülke çapında ihracata yönelik sanayileşme stratejisinin

ağırlıklı olarak uygulanmasıyla makarna ihracatımızda görülen canlanma, iç talepteki eşzamanlı büyüme ile

paralel gelişince, makarna sektöründe faaliyette bulunan büyük

fabrikalar kapasitelerini artırma yoluna gitmişler ve 1997 yılında toplam kurulu kapasite

710 bin ton/yıl seviyesine çıkmıştır.

Bugün, Türk makarna sanayi içerisinde, bölgesel talebi karşılamaya yönelik çalışan

tesislerin yanısıra, teknolojik açıdan gelişmiş ülkelerle rekabet edebilecek düzeye gelmiş,

üretiminin önemli bir bölümünü ihracata yönlendirmiş, büyük entegre tesisler de dahil

olmak üzere çok sayıda fabrika faaliyet göstermektedir. Türkiye, artık, 1.000.000 tonun

üzerindeki kurulu kapasitesi ile dünyanın en büyük makarna üreticisi ülkelerden birisidir.

Sektördeki mevcut üretim tesisleri, coğrafi dağılım açısından makarna üretiminde ana girdi

olan sert durum buğdayının yetişme alanları olan Güney Doğu Anadolu, Orta Anadolu ve

Batı Anadolu bölgelerinde yoğunlaşmaktadır.

Ülkemizde makarna üretimi yıllar itibariyle artış göstermekle birlikte özellikle son yıllarda iç

ve dış talepde görülen dalgalanmalar sonucu inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Üretimi

belirleyici unsurların başında sert durum buğdayının rekoltesi gelmekte ve rekoltenin

düşük olduğu yıllarda üretim yavaşlamaktadır.

Makarna, yüksek besin değeri, ucuz fiyatı, kolay depolanabilmesi ve hazırlanması,

üretiminde kullanılan modern teknoloji, kolay bulunabilmesi ve ilave soslarla besin

değerinin ve lezzetinin artırılabilmesi gibi özellikleri ile kullanımı dünyadaki eğilime paralel

olarak Türkiye’de de artan bir üründür. Ancak. yıllar itibariyle istikrarlı bir şekilde artan iç

talebe karşın. kişi başına tüketim sektörde söz sahibi ülkelerin değerlerinden geri

kalmaktadır. 2010 yılı itibariyle Türkiyedeki kişi başına düşen tüketim miktarının 6,1 kg

olduğu tahmin edilmektedir. 

Ülkemizdeki kişi başına makarna tüketiminin bölgesel dağılımı incelendiğinde. Marmara

Bölgesinin 6.4 ‘lük bir oranla ilk sırayı aldığı ve bu bölgeyi sırasıyla Ege ve İç Anadolu

Bölgelerinin izlediği görülmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri. bu tür ürünlerin

daha çok evlerde hazırlanması ve geleneksel yemek alışkanlıklarında makarnaya ikame

ürünler olan bulgur ve eriştenin büyük yer tutması nedenleriyle makarna tüketiminin

yaklaşık 3.6 kg gibi düşük seviyelerde gerçekleştiği bölgeler olarak ortaya çıkmaktadır.

Yine bölgeler bazında son üç yıllık tüketim rakamlarına göre yapılan bir değerlendirmede

makarna ürünlerinin İç Anadolu Bölgesinde tüketiminin hızlı bir gelişim gösterdiği ve

Akdeniz bölgesinde ise büyük ölçüde turizmin etkisiyle talep canlanması yaşayan

“Catering” sektörünün ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde arttığı görülmektedir .

Ülkemizde makarna çeşitleri arasında daha çok çubuk. spagetti. erişte. tırtıl. lokma.

bamya. midye. burgu ve fiyong şeklinde makarnalar tüketilmekte olup. son yıllarda ihraç

amaçlı değişik çeşitlerde makarnalar da firmalarımızın ürün yelpazelerinde yerlerini

almaktadır. Ayrıca. tel. arpa. harf ve yıldız şeklindeki şehriyeler ve kuskus da tüketiciler

tarafından yoğun olarak rağbet görmektedir.

TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ

İhracat

Türkiye’nin ilk makarna ihracatı. makarna sanayinin üretime geçtiği 1922 yılından 48 yıl

sonra. 1970 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten itibaren makarna ürünleri ihracatımızda.

dönemsel olarak görülen dalgalanmalara rağmen. uzun dönemde önemli artışlar

kaydedilmiştir. 2009 yılında yaşanan küresel kriz neticesinde değer bazında düşüşe geçen

ihracatımız. 2010 yılında krizin etkilerinin azalması sonucu makarna ihracatımız toplam

297 bin ton ve 186 milyon ABD $ düzeyinde gerçekleşerek bir önceki yıla göre miktar

bazında % 39.3. oranında artış. buna karşılık değer bazında da % 24.4’lük bir artış

göstermiştir.

Genel olarak. Türk makarna ihracatının seyrini 1970-1990 ve 1990 sonrası dönemleri

olarak iki ayrı devrede incelemek mümkündür. İlk dönemde makarna ihracatımızın yeni

açılan makarna fabrikalarının devreye girmesi ve mevcut olanların da kapasite

artırımlarına gitmeleri sonucu istikrarlı ve oldukça hızlı bir artış eğilimi içerisine girdiği

görülmüştür. Ancak bu artışlar, makarna ürünlerine yönelik yurt içi talebin bu ürünlere ait

arz miktarıyla paralel seyretmesi ve aradaki miktar farklarının yüksek dış satım

rakamlarına izin vermemesi nedeniyle yüksek seviyelere ulaşamamıştır. 1970 yılında

sadece 13 ton olan makarna ihracatımız, 1980 yılında 169 kat artarak 2.197 ton’a, 1980 -

1990 yılları arasında da 6 kat artarak 13.022 ton’a ulaşmıştır.

1990 ve sonrasını kapsayan ikinci dönemde ise. ihracata yönelik sanayileşme stratejisinin

ağırlıklı olarak uygulanmasıyla ihracat potansiyeli olan firmalar üretim miktarları ve

kapasite kullanım oranlarını artırarak yarattıkları yurtiçi talep fazlası üretimlerini ihracata

yöneltmişlerdir.

Öte yandan. 1990’lı yıllarda Sovyetler Birliğinin dağılması ile birlikte bağımsızlıklarına

kavuşan Türk Cumhuriyetleri’nin yeni pazarlar olarak ortaya çıkması 01.01.1996 tarihinden

itibaren uygulamaya giren Gümrük Birliği anlaşması ve Dahilde İşleme İzin Belgesi

kapsamında ihracatçılara son yıllarda dünya fiyatları üzerinden makarnalık buğday alımı

imkanının sağlanması gibi etkenler makarna ihracatımızın yıllar itibariyle artmasına destek

olmuştur. 

Ancak Türkiye’nin makarna ihracatının 30 yıllık seyrinde kaydedilen bütün gelişmelere

karşın son on yıl içerisinde sektörün dış satım gücünü olumsuz yönde etkileyen önemli

olaylar makarna ürünleri ihracatımızın 1999 ve 2000 yılları itibariyle. 1988 yılı seviyelerine

kadar gerilemesine neden olmuştur. Söz konusu olaylar kronolojik bir şekilde

incelendiğinde. 1991 Körfez krizi sonucu 1991 yılı itibariyle 4. büyük makarna ürünleri

pazarımız olan Irak’a konulan ambargo. 1996 yılında en önemli ihraç pazarımız olan

ABD’nin anti Damping ve Telafi Edici Vergi uygulamaya koyması. 1997 Güney Doğu Asya

ve sonrasında da. 1998 Rusya krizleri ihracatçılarımızın potansiyel pazarlarını yeterince

değerlendirememesi sonucunu doğurmuştur.

1989-1995 yılları arasında ABD. 1995-1999 yılları arasında Rusya Federasyonu. 2000

yılında Belçika. ve 2001 yılında Gürcistan makarna ürünleri ihracatçılarımızın yöneldiği en

önemli pazarlar olurken. 2003 ve 2004 yıllarında. Birleşik Arap Emirlikleri ve Azerbaycan

en önemli ihraç pazarlarımız olarak ortaya çıkmışlardır. 2005, 2006, 2007 ve 2008 yılları

içerisinde ise Birleşik Arap Emirlikleri. Irak ve Benin en önemli ihraç pazarlarımız olurken.

2011 yılındaki en önemli ihraç pazarlarımız sırasıyla Angola, Togo, Benin Irak ve Japonya

olmuştur.

SEKTÖRÜN DÜNYADAKİ DURUMU VE DÜNYA TİCARETİ

Dünya’da makarna ürünlerine olan genel talep, artan dünya nüfusu gelişmekte olan

ülkelerin geleneksel mutfaklarında yer almasa bile artan kişi başına milli gelirler ile birlikte

batı tarzı yemek alışkanlıklarına yönelen ilgi ve bu ürünlerin lezzeti, ucuzluğu, besleyici

olması, kolay hazırlanması, uzun süre muhafaza edilebilmesi gibi özelliklerinden dolayı

istikrarlı bir artış göstermektedir. Makarna ürünlerinin üretiminin temel hammaddesi olan

durum buğdayına bağımlılığı ve makarnalık sert buğday türünün dünyanın belirli

bölgelerinde yetişiyor olması bu ürünlerin talep edildiği ancak üretimin yurt içi talebi

karşılamaya yetmediği veya hiç üretimin yapılmadığı ülkeleri net ithalatçı konumuna

sokmaktadır. Ülkeler bazı zamanlarda kendi iç pazarlarında ürün çeşitliliğini sağlamak

amacıyla da ithalat yapabilmektedir.

Dünya Üretimi ve Tüketimi

Toplam 11,9 milyon tonluk dünya makarna üretiminde İtalya en fazla makarna üretimi

yapan ülke konumundadır. İtalya’dan sonra en fazla makarna üretimi yapan ülkeler

sırasıyla A.B.D., Brezilya. Rusya ve Türkiye’dir.

Dünya makarna tüketiminin en fazla olduğu ülkeler arasında İtalya ilk sırada yer

almaktadır. İtalya’yı Venezüella, Tunus ve Yunanistan izlemektedir. Türkiye ise kişi başı

6.1 kg’lık yıllık tüketimi ile ancak 19. sırada yer almıştır.

Dünya İhracatı

Dünya makarna ihracatı 2010 yılında bir önceki yıla göre % 4’lik bir büyüme ile 6,9 milyar

dolarlık bir hacme ulaşmıştır. Dünya makarna pazarının en önemli aktörü % 35’lik pazar

payı ile İtalya’dır. Ancak, uluslararası pazarlarda yaşanan ve temelde fiyat/ kalite kriterine

dayalı gerçekleşen rekabet, ülke bazında pazarlarda başarılı olma şansını diğer ihracatçı

ülkelere de tanımaktadır.

Makarna dünya ihracatında son 15 yıllık dönemde genel bir artıştan söz etmek

mümkündür. Bu artış, esas olarak dünya genelinde büyüyen pazarla birlikte, üretici

ülkelerin, kendi yerli makarna sanayicilerine bu tür ürünlerin ihracatında çeşitli teşvikler

vermek suretiyle ihracata yönelik üretimi gerçekleştirmelerinden kaynaklanmaktadır.

Çin. A.B.D ve Belçika İtalya’dan sonra en büyük makarna ürünleri ihracatçısı ülkeler olarak

ortaya çıkmaktadır.

Türkiye dünya makarna ürünleri ihracatında söz sahibi ülkelerden birisidir. Ülkemizin

dünya makarna ihracatından aldığı pay 1992–1997 yılları arasında devamlı artarak 1996

yılında % 2.9 ve 1997 yılında da % 3.5’a ulaşmış ve ülkemiz. 1996 ve 1997 yıllarında

İtalya ve Çin’in ardından en büyük 3. ihracatçı ülke konumuna yerleşmiştir. 1998 yılında.

İtalya ve ABD’nin ardından 3. önemli ülke konumunu sürdüren Türkiye. bu yıldan itibaren

ihracatımızda kaydedilen düşüşlerle birlikte dünya makarna ürünleri ticaretinde önemli

ölçüde gerilemiştir. Ancak Türkiye’nin Ortadoğu ve Afrika ülkeleri gibi yeni pazarlara

yönelmesi sonucu özellikle 2003 yılından sonra makarna ihracatı hızlı bir biçimde artış

kaydetmiş. 2005 yılına gelindiğinde Türkiye dünya makarna ihracatı sıralamasında tekrar

ilk on ülke içerisine girmiştir. 2010 yılı itibariyle ise. Türkiye dünya makarna ihracatında 8.

sırada bulunmaktadır.

Dünya İthalatı

Dünya’da makarna ürünlerine olan genel talep, artan dünya nüfusu, gelişmekte olan

ülkelerin geleneksel mutfaklarında yer almasa bile, artan kişi başına milli gelirler ile birlikte

batı tarzı yemek alışkanlıklarına yönelen ilgi ve bu ürünlerin lezzeti, ucuzluğu, besleyici

olması, kolay hazırlanması, uzun süre muhafaza edilebilmesi gibi özelliklerinden dolayı

istikrarlı bir artış göstermektedir. Makarna ürünlerinin, üretiminin temel hammaddesi olan

durum buğdayına bağımlılığı ve makarnalık sert buğday türünün dünyanın belirli

bölgelerinde yetişiyor olması bu ürünlerin talep edildiği ancak, üretimin yurt içi talebi

karşılamaya yetmediği veya hiç üretimin yapılmadığı ülkeleri net ithalatçı konumuna

sokmaktadır. Ülkeler, bazı zamanlarda kendi iç pazarlarında ürün çeşitliliğini sağlamak

amacıyla da ithalat yapabilmektedir.

Makarna ürünlerinin dünyadaki en önemli ithalatçıları A.B.D.. başta olmak üzere, Almanya

Fransa, İngiltere ve Kanada’dır. İtalya, bu ülkelerin en önemli tedarikçisi konumunu uzun

yıllardır muhafaza etmeyi başarmıştır.