Osmanlı Türkçesi Ders Notları : Anadolu Üniversitesi 

Mersin Üniversitesi Osmanlıca Ders Notları

OSMANLI TÜRKÇESİ 1.2.3. UNİTE ÖZETLERİ

Günlük dil: Sözlü anlatım dilidir.
Yazı dili: Yazılı anlatım dilidir. Alıntıların sesçe
nitelik ve niceliklerinin korunması kaygısı
bu dile tam bir karma dil niteliği kazandırmıştır.

Dil kalıbı: Dilde birden çok kelimenin
öbekleşmesi ile oluşmuş belli özelliklerle
tanımlanan yapılardır.

Fesahat: Bir kelimenin açık, ses nitelikleri
korunarak, pürüzsüz ve yanlışsız olarak
söylenmesi ve kullanılmasıdır.

Ünlü değeri: Bir ünlüyü diğer ünlülerden
ayıran ve ses yolunda oluşması sırasında
beliren nitelik ve nicelik özelliğidir.

Süslü söz: Eskiler sözün süslülük niteliğine
‘belîğ’ derlerdi.

Doğu Türkçesi: XIII. yüzyıldan sonra ortaya
çıkan yazı dillerinden biri. XV. yüzyıldan sonra
‘Çağatayca’ adıyla anılmıştır.

OSMANLI TÜRKÇESİ ALFABESİ

Bitişmeyen harfler:
Eski gramerlerde bunlara ‘munfasıl
harfler’ denmiştir. Bunlar yazıda yalnızca
kendilerinden önce gelen diğer harflerle bitişir.
ہ و ڒ ز ر ذ د ا

Sonuncu harf ancak bir ünlü yerine
kullanıldığı yerlerde bitişmez. Buna eski
gramerlerde “hâ’-i resmiye (=şekilce he)”
denir.

Bitişen harfler:
م ل ك ق ف غ ع ظ ط ض ص ش س خ ح چ ج ٽ ټ پ ب
ى ھ ن

günlük hayatta kullanımı en yaygın olan
yazı rık’a denilen yazıydı.

Bitişmeyle İlgili Özel Durumlar

ب) be) ve ona benzeyen harfler, م) mim) ile
yukarıdan bir yuvarlak çizgicikle
bitiştirilir ve mim harfinin baştaki biçimi ( ھ (
yuvarlaklığını kaybederek
من مي مث مت مب :düzleşir

ج) cim) ve gövdesi ona benzeyenler ب) be) ve
benzerleriyle bitişirken yukarıdan yapılan
bitiştirmede bu harfler için ucu aşağıya bakan
bir çizgicik kullanılır:

يث حب خب جي جن خت

) ظ ,(tı (ط ,(dad (ض ,(sad (ص ,(şın (ش ,(sin (س
zı), ع) ayın), غ) gayın), ف) fe), ق) kaf)
harfleri م mim ile baştaki biçimleri yukarda
kalmak üzere, yuvarlak bir çizgicikle bitişir:

مم مق مف مغ مع مظ مط مض مص مش مس

ث se: Peltek se diye anılan bu ses yalnız
Arapça kelimelerde bulunur.
ح ha: Yalnız Arapça kelimelerde bulunur.
ذ zel: Yalnız Arapça kelimelerde bulunur.
ع ayın: Yalnız Arapça kelimelerde bulunur.

Ünlülerin Yazılışı

Dilimizin sekiz ünlüsü için şu dört işaret
kullanılmıştır:
ى ه و ا

a ünlüsünün yazılışı

Kelime içinde, kelime tek heceliyse ا ile
gösterilir
Kelime iki heceliyse ve her iki hecenin ünlüsü
a ise:
1. Her iki hecede de ا ile yazılır
2. Yalnızca ikinci hecedeki a sesi için bu
işarete yer verilir
İki heceli kelimenin yalnızca ilk hecesinde a
varsa yazılır
İkiden çok heceli kelimelerde ikinci hecedeki
yazılışı üç
türlüdür:
ا ile yazılır
yazılır ile ه ہ
İşaret kullanılmaz
Kelime sonunda ise iki ayrı işaretle yazılır:
ہ ا
e ünlüsünün yazılışı. Belli bir kurala bağlı
değildir.
Kelime başında ا ile gösterilir.
İlk hecede harfle gösterilmez:
Kelime sonunda her zaman ہ ه ile yazılır:

ı ve i ünlülerinin yazılışı.

Kelime başında iki ses arasında ayırım
olmaksızın iki türlü yazılmıştır:
ile ا
ile ڍا
Kelime içinde çoklukla ünsüz sesin harfi
önünde ڍ ile gösterilir.
Kelime sonunda ى ile yazılır

Yuvarlak ünlülerin yazılışı.
Kelime başındaki yuvarlak
ünlüler çoklukla و ا gibi yazılır
Ok = قوا
نوا = Un… gibi

Ünsüzler

kalın ünsüz harfler
ق غ ع ظ ط ض ص خ ح

müsta’liye harfleri (=yükseltilmiş harfler)
adını alırlar:
ق غ ظ ط ض ص خ

YAZI TÜRLERİ

Kur’an yazmakta en çok kullanılmış bir yazı
türü olan nesihtir.
Sülüs, Nesihe çok benzer.
Talik, başlıca özelliği harflerin eğik yazılması,
kuyruk kısımlarının uzatılmasıdır.
Rık’a, çabuk yazmaya elverişli bir yazı idi.

TÜRKÇEN‹N ÜNLÜ SESLER

a ı o u; Kalın
e i ö ü; İnce olmak üzere tasnif edilir.
a e ı i; Düz
o ö u ü; Yuvarlak olmak üzere tasnif edilir.
a e o ö; Geniş
ı i u ü; Dar olmak üzere tasnif edilir.

Klâsik Arapçada uzunları da bulunan 3 ünlü
vardır: a i u. Ortalama uzunlukta olanların
yazıda harf karşılıkları yoktur. Gösterilmek
istendiğinde hareke denilen yardımcı
işaretler
kullanılır. Daha önce gördüğümüz bu
işaretlerin Arapçadaki
adları fetha (üstün), kesre (esre)
ve zamme (ötrü)dir.

ekleme te üzerine iki nokta konmuş
bir he biçiminde yazılır. ünsüz harfin harekesi
olan üstünile birlikte okunmasını sağlar.
Bütün ünsüz harflerin yanındaki elif Arapçada
her zaman uzun bir a olarak okunur:
Arapça‘da elif'ten başka, yalnızca kelime
sonlarında bulunabilen ikinci bir uzunluk
işareti daha vardır; üstünle okunan bir ünsüz
harfin önüne gelen ye. Buna kısaltılmış elif
(elif-i maksûre)denir.

Arapçada ı ünlüsü bulunmaz, bütün ünsüz
seslerle birlikte duyulan ses i’dir. ortalama ve
uzun olmak üzere iki türü vardır.

Ortalama i 
Yazıda bir harfle varlığı
belirtilmez
Kelime içinde harfle gösterilmez
kalın ünsüz harflerinden birinin yer aldığı
hecede esre, Türklerce ı okunur.

Uzun i
Kelime başında ى ا biçiminde yazılır.
Kelime içinde bir ünsüz harften sonra o
harfin esre'sinin, yani i olan ünlüsünün uzun
okunduğunu göstermek üzere yine ي ye ile
yazılır.
Kelime sonunda da ى ye ile gösterilmiştir.

u Ünlüsü ve Yazılışı
Ortalama u:
Kelime başında ötrülü hemze
değerindeki ا) elif) ile yazılır.
Ufûl = لوفا / Usul = لوصا

Kelime içinde harfle belirtilmez.
روضح = Huzur / برق = Kurb (Yakınlık)
Arapçanın tek yuvarlak ünlüsü olan bu
ortalama u, Türkçede çeşitlenmiş, dört
yuvarlak ünlü değeriyle söylenir duruma
gelmiştir. Bu da yabancı kelimelerin
söyleyişçe halklılaştırılmasından başka bir şey
değildir.

Ortalama u:
Kelime başında ötrülü hemze
değerindeki ا) elif) ile yazılır.
Kelime içinde harfle belirtilmez.
Arapçanın tek yuvarlak ünlüsü olan bu
ortalama u, Türkçede çeşitlenmiş, dört
yuvarlak ünlü değeriyle söylenir duruma
gelmiştir. Bu da yabancı kelimelerin
söyleyişçe halklılaştırılmasından başka bir şey
değildir.

Uzun u. her zaman و) vav) ile
gösterilmiştir.
Kelime başında و ا şeklinde yazılır.
Kelime içindeki yazılışı açık ve kapalı
hecelerde ötrülü okunan ünsüz harf önüne
katılan و)vav) iledir

Farsçanın Ünlüleri ve Yazılışları

Farsçada 3 ünlü vardır: a, i, u.
Ünlü uzunlukları Farsça yazımda da aynı
ى و ا :gösterilmiştir harflerle
Ortalama a. Arapçanın a'sına benzer. Farslar
da bu sesi a ile e arası bir sesle, açık
bir e gibi söylerler.
Kelime başında bu sese karşılık gelen işaret,
harekeli yazıda üstünlü elif, harekesiz yazıda
ise yalnızca elif. Kelime içinde bir ünsüz
harften sonra harfle gösterilmez.
Kelime sonunda, Arapça ve Türkçede olduğu
gibi, ہ ه ile yazılır.

Uzun a. Kelime başında Arapçadaki
gibi (medli elif) ile yazılır.
Kelime sonunda uzunluğu gösteren
yine ا) elif)' tir
Uzun i. Farsçanın eski dönemlerinde kapalı,
uzunca bir e gibi de söylenmiştir: ريش = şêr
(arslan)
Uzun i gibi okunduğunda, uzunluğu gösteren
ye harfine yâ-i ma’rûfe (belirli ye) adı
verilmiş, uzunca e olarak okunduğunda ise
aynı ye'ye yâ-i mechûle (belirsiz ye)
denmiştir.
Kelime başında, Arapça kelimelerdeki gibi,
biçimiyle yazılır:
Îrân = ناريا
Îzid = دزيا
Kelime içinde bir ünsüz harfinden sonra ڍ) ye)
ile gösterilir:
نوريب = bîrûn (dış)
هديد = dîde (göz / bakış)
هزير = rîze (parça / kırık)

Kelime sonundaki yazılışı yine ى ye iledir:
ىسب = besî (bolluk)
ىتيک = gîtî (dünya)
ىروس = sûrî (kırmızı renkte güzel kokulu bir
gül)

Ortalama u. Kelime başında, ا) elif) ile
yazılır:
هداتفا = uftâde (düşkün)
رتشا = uştur (deve)

Kelime içinde yazıda harfle gösterilmez;
هدرب = burde (götürülmüş / taşınmış)
Uzun u. Yazıda uzunluğu و) vav) ile
gösterilen ünlü sestir. Ancak söyleyişte bu
ünlünün Farsçada iki türü bulunur. Biri
Türkçedeki u'nun uzunudur. Buna eski
gramerlerde vâv-ı
ma’rûfe (belirli vav) denirdi:
رود = dûr (uzak)
روم = mûr (karınca)
Öteki ise uzunca söylenen bir o (=ô)'dur.
Buna da vâv-ı mechûle (belirsiz vav)
denmekteydi:
روز = zôr (güç / kuvvet)
روش = şôr (tuzlu)

Kelime başında biçimiyle
yazılır; و) vav), ا) elif) üzerindeki yazılmayan
ötrü'nün uzunluk değerini karşılar:
جوا = ûc (bahis)
داتسوا = ûstâd (usta)

Kelime sonunda uzunluk yine و) vav) ile
gösterilir:
وراب = bârû (kale duvarı)

د = dârû (ilaç)
وناب = bânû (hanım sultan)

Ünlü harflerin yazımı
(a) Arapça ve Farsça kelimelerde kelime
içinde harfle gösterilmez.
(â) Türkçe kelimelerin yazımında
kullanılmaz.
(e) Arapça ve Farsça kelimelerde kelime
içinde harfle gösterilmez.
(ı) Arapça ve Farsça kelimelerde kelime
içinde ve sonunda harfle gösterilmez.
(i) Arapça kelimelerde kelime içinde ve
sonunda, Farsça kelimelerde kelime içinde
harfle gösterilmez.
(î) Türkçe kelimelerin yazımında harfle
gösterilmez.
(o) Arapça ve Farsça kelimelerde harfle
gösterilmez.
(ö) Farsça kelimelerde harfle gösterilmez,
Arapça kelimelerde de kelime içinde ve
sonunda harfle gösterilmez.
(u) Arapça ve Farsça kelimelerde kelime
içinde ve kelime sonunda harfle gösterilmez.
(û) Türkçe kelimelerde harfle gösterilmez.
(ü) Arapça ve Farsça kelimelerde kelime
içinde ve kelime sonunda harfle gösterilmez.

TÜRKÇENİN ÜNSÜZ SESLERİ

1. sızmalı ünsüzler: f v ğ h j ş l r s z y;
2. patlamalı ünsüzler: b p c ç d t g k m
n.

1. dudak ünsüzleri: b p m v f;
2. diş ünsüzleri: d t c ç j ş z s n l r.
3. damak ünsüzleri: k g ğ.
4. gırtlak ünsüzleri: h

1. tonlu ünsüzler: b c d g ğ j l m n r v y
z
2. tonsuz ünsüzler: ç f h k p s ş t.

Kalın ünsüz harfler:
ق غ ع ظ ط ض ص خ ح
İnce ünsüz harfler:
و ن م ل گ ك ف ش س ز ر ذ د چ ج ث ت ب
ی ھ

Arapçaya Özgü Ünsüzler ve Ses Değerleri

Alfabedeki sırasına göre şu ünsüz harfleri
yalnızca Arapçaya özgü
seslerin
işaretleridir: ء hemze, ث se, ذ zel, ح ha, ص sa
d, ض dad, ط tı, ظ zı,ع ayın.

ء Arapçada bir ünlü ile başlıyor gibi görünen
her kelime aslında bu ünsüzle başlamakta ve
ünlü seslere karşılık olan işaretlerle birlikte a,
i, u gibi okunmaktadır. Yazıda bu ünsüzü
Araplar da göstermezler ve kürsüsü
olan ا) elif)'i yazmakla yetinirler.

ض Türkçede d ve z diş sesleriyle iki türlü
söylenmiştir:
A: “d” gibi,
Kadı = ىضاق
Darb = برض
B: “z” gibi,
Kaza = اضاق
Kazasker = رکسعيضاق
ع Kelime ve hece başında bir ünlü ses olarak
okunur,
Azrail = لۇارزع
Ayal = لايع
Hece sonunda düşerken ünlüye uzunluk
değeri katar:
Kâbe = هبعک
Rânâ = انعر
Ünlüsü uzun kapalı hecenin son sesi olarak
düşürülür:
Vedâ = عادو
Semâ = عامس

Farsçaya Özgü Ünsüzler ve Ses Değerleri

چ Çim
Je ژ
Gef گ

Farsçaya özgü dudaksıl (labial) bir خ vardır.
Sesin bu niteliğini belirtmek için önüne her
zaman bir و yazılır.
باوخ = hâb (uyku)
ناوخ = hân (sofra)
Bu و bir ünlü ya da ünsüz sesi göstermediği
için vâv-ı ma’dûle diye anılır.
Hemze’nin yazılışı

Kapalı tek heceli kelimede, hareke üstünse,
kürsü görevindeki elif üzerine konur:
Kapalı tek heceli kelimede hareke esre ise
bitişen ve bitişmeyen harften sonra kürsüsü
bir diştir:
Kapalı tek heceli kelimede hareke ötrü ise
kürsüsü vav’dır:
Çift ünsüzle biten tek heceli kelimede hece
harekesi ne olursa olsun son ses olarak
Arapça'da bağımsız yazılır: